TİROİD BEZİ NASIL ÇALIŞIR?
Tiroksin, diğer adıyla T4 (dört iyot atomu içerdiği için), tiroid bezinin salgıladığı temel hormondur. Etkisini göstermesi için bir iyot atomu çıkarılarak triiyodotironine (T3) dönüştürülür. Bu işlem genelde karaciğerde ve T3’ün aktif olduğu diğer dokularda (beyin vb.) gerçekleştirilir. Üretilen T4 hormonunun miktarı, hipofizden salgılanan Tiroid Stimülan Hormonu (TSH) tarafından kontrol edilir. Hipofizin kana salgıladığı TSH’ın miktarı, kanda algıladığı T4 miktarına bağlıdır. Eğer az miktarda T4 algılarsa, daha çok TSH salgılayarak tiroid bezini T4 üretimini artırması için uyarır. Bu durumun tersine T4 miktarı kanda normal seviyenin üstüne çıktığı zaman, hipofiz bezi TSH üretmeyi durdurur. Aslında, tiroid bezi ve hipofiz bezi arasındaki bu iletişim, ısıtıcı ve termostat iletişimine benzetilebilir. Ortam sıcaklığına göre termostat ısıtıcıyı açar ve kapatır.
T3 ve T4 hormonları kanda özel transport proteinlerine bağlanarak dolaşırlar. Hamilelikte ve oral kontraseptif kullanan kadınlarda bu proteinler kandaki miktarlarını değiştirerek T3 ve T4 hormonlarının da üretimini değiştirirler.
Hastanın tiroid fonksiyonunu değerlendirmek için diğer bir yöntem serbest T4’ün ölçümüdür. Serbest T4, proteinlerdeki miktar değişimlerinden etkilenmez ve T4 seviyesi için daha kesin bir değer verir.
TESTLER
Kandaki TSH, T4, T3 ve Serbest T4 değerlerinin ölçümü oldukça pratik ve rutinde kullanılan testlerdir. Bu testler aşağıdakiler gibidir;
TSH TESTİ
Başlangıçta tiroid fonksiyonunu ölçmek için en iyi yol kandaki TSH değerini belirlemektir. Artmış TSH seviyesi bize primer olarak tiroid bezinin etkilendiği bir problem olduğunu gösterir. Tersi durumda ise hastanın normalden fazla çalışan bir tiroid bezi olduğu düşünülür (hipertiroidizm). Bazı durumlarda düşük TSH seviyesi, hipofiz bezindeki TSH üretimini engelleyen bir durumdan ileri gelebilir(sekonder hipotiroidizm). Sağlıklı insanların çoğunda normal TSH seviyesi, tiroid bezinin normal çalıştığı anlamına gelir.
T4 TESTİ
T4 vücutta iki şekilde dolaşır: 1) Hedef dokulara giremeyen proteine bağlı T4, 2) Hedef dokulara girebilen serbest T4. Serbest T4 değeri tiroid fonksiyonundaki en önemli parametredir. Bu değeri ölçmek için Serbest T4 ve Serbest T4 İndeksi adında iki test bulunur. Hipertiroidisi olan bireylerin ST4 ve ST4İ değerleri artmış, hipotiroidisi olan bireylerin ise azalmıştır. TSH değeri ile ST4 ve ST4İ değerlerini birleştirmek, tiroid fonksiyonu ile ilgili kesin bilgi sağlayacaktır. Armış TSH ve Azalmış ST4 ya da ST4İ primer (tiroid bezi kaynaklı) hipotiroidinin göstergesidir. Düşük TSH, ST4 ya da ST4İ ise hipofiz beziyle alakalı (sekonder) bir patolojiden kaynaklanan hipotiroidinin belirtecidir. Düşük TSH’a karşılık yüksek ST4 ya da ST4İ, hipertiroidisi olan bireylerde görülür.
T3 TESTİ
Hipertiroidinin tanısını koymakta ya da derecesini ölçmekte kullanılan bir parametredir. Hipertiroidisi olan hastalarda artmış T3 seviyesi görülür. TSH’ı düşük olan bazı hastalarda T3 değeri yüksek, ancak ST4 ya da ST4İ değerleri normal bulunabilir. T3 testi nadiren hipotiroidi hastalığının tanısına yardımcıdır, çünkü hipotiroidide en son değişen değer T3’tür. İleri derecede hipotiroidisi olan bazı hastalar, yüksek TSH değeri ile düşük ST4 ya da ST4İ’e karşın normal T3 e sahip olabilirler. Hamileler ve oral kontraseptif kullanan kadınlarda Total T3 ve T4 artmış olarak görülebilir. Çünkü östojen kandaki taşınma proteinlerinin seviyesini artırır. Bu tür durumlarda TSH ve ST4 değerlerini birlikte görmek değerlendirme açısından önemlidir.
TİROİD ANTİKOR TESTİ
Bağışıklık sistemimiz bizi bakteri ve virüslere karşı korumaya programlıdır. Yabancı maddeler lenfosit adı verilen kan hücrelerimizin ürettiği antikorlarla ortadan kaldırılırlar. Hipotirioidisi ya da hipertiroidisi olan pek çok hastanın lenfositleri kendi tiroid bezlerine karşı antikor üretir. Bu antikorlar tiroid bezini uyarabilir ya da harap edebilir. Tiroid hücre proteinlerine karşı üretilen iki tip antikor bulunur: Anti-tiroid peroksidaz ve anti-tiroglobulin. Antikor değerlerinin ölçümü, tiroid probleminin tanısının konulmasında yardımcı olabilir. Örneğin pozitif anti-tiroid peroksidazı ve/veya anti-tiroglobulini olan hipotiroidik bir hastaya Hashimoto Tiroiditi tanısı konur. Hipertiroidi olan bir hastada ise bu antikorların pozitif çıkması, tanıyı otoimmün bir tiroid hastalığına götürür.
TİROGLOBULİN
Tiroglobulin, hem normal hem de kanserli tiroid hücreleri tarafından üretilen bir proteindir. Ancak tiroid fonksiyonunun bir ölçütü değildir ve tiroid kanseri tanısı koydurmaz. Daha çok tiroid kanseri tanısı konmuş ve opere edilmiş hastalarda ameliyat öncesi ve sonrası değerlerinin takibi yapılır.
LABORATUAR DIŞI TETKİKLER
RADYOAKTİF İYOT ALIMI
T4 hormonu yüksek oranda iyot içerdiğinden, tiroid bezi bu hormonun yeterli miktarda üretilmesi için kandan yüksek miktarda iyot çeker. Bu sürecin mekanizması tiroid bezi tarafından net bir şekilde düzenlenmiştir. Bu amaçla hasta oral yolla radyoaktif iyot yutarsa, vücudundaki iyot takip edilerek tiroid bezinin bu molekülü ne kadar kullandığı gözlemlenebilir. Radyoaktif İyot Alımı (RİA) yüksek olan hastalarda hipertiroidi olduğu anlamına gelir. Tersine düşük RİA ise hipotiroidi olan bireylerde görülür. Bu ölçümün yanı sıra test esnasında tiroid bezinin görüntüsü alınabilir.
Prof. Dr. Serkan Teksöz
Endokrin Cerrahisi Uzmanı