TİROİD BEZİ VE AĞIRLIĞIMIZ ARASINDAKİ İLİŞKİ NEDİR?
Uzun zamandan beri kabul gören kanı, tiroid bezi, ağırlık ve vücut metabolizması arasında karmaşık bir ilişki olduğudur. Tiroid bezi hem insanlarda hem hayvanlarda metabolizmayı düzenler. Metabolizma ise vücudun belirli bir zamanda kullandığı oksijene göre yorumlanır. Eğer bu ölçüm dinlenme esnasında yapıldıysa Bazal Metabolizma adı verilir ki bu ölçüm tiroid fonksiyonunu değerlendirmek için yapılan en eski testlerden biridir. Tiroid bezi iyi çalışmayan hastaların bazal metabolizmaları düşük bulunur. Tersine yüksek aktiviteli tiroid bezi bulunan kişilerde bazal metabolizma da yüksek bulunmuştur. Daha sonra yapılan araştırmalar da bazal metabolizma ve tiroid hormonu değerlerinin birbiriyle doğru orantılı gittiğini göstermiştir. Günümüzde bazal metabolizmanın değişkeninin çok olduğu bilindiğinden, artık tiroid fonksiyonunu değerlendirme amacıyla kullanılmamaktadır.
BAZAL METABOLİZMA VE AĞIRLIĞIMIZ ARASINDAKİ İLİŞKİ NEDİR?
Bazal metabolizma değişiklikleri enerji dengesi değişimleri ile ilişkilidir. Enerji dengesi vücudun aldığı ile kullandığı kalori arasındaki farkı yansıtır. İlaçlarla indüklenen bir yüksek metabolizma hali varsa (amfetamin kullanımı gibi), bu durumda hayvanlarda genelde negatif enerji dengesi görülür ve bu durum kilo kaybına yol açar. Tiroid hormonunun bazal metabolizma ile orantılı değiştiğini bildiren araştırmalar bu değişikliklerin aynı zamanda enerji dengesi ve dolayısıyla ağırlığı da değiştirdiğini göstermiştir. Ancak vücut ağırlığı ve tiroid ile ilgili tüm hikâye bazal metabolizmadan ibaret değildir. Örneğin metabolizması azalan hayvanlar (vücut sıcaklığının düştüğü durumlar) beklenen kilo alımını göstermezler. Tiroid dışında pek çok hormon, protein ve diğer kimyasallar da enerji dengesi, gıda alımı ve vücut ağırlığı kontrolünde görev alırlar. Tüm bu maddeler kilo alımını ve enerji dengesini düzenleyen beyin merkezleri üzerinde farklı etki gösterdiğinden ve vücuttaki pek çok dokunun bu süreçte rolü bulunduğundan ötürü, tek bir hormon üzerinden ağırlık ile ilgili değerlendirme yapılamamaktadır. Sonuç olarak günümüzde kişinin tiroid durum değişikliklerinin vücut ağırlığına olan etkisi tahmin edilememektedir.
HİPERTİROİDİ
HİPERTİROİDİ İLE AĞIRLIK ARASINDAKİ İLİŞKİ NEDİR?
Hipertiroidisi olan hastalarda bazal metabolizma yüksek olduğundan pek çok hastada bir miktar kilo kaybı görülür. Ayrıca kilo kaybının derecesi hipertiroidinin şiddetiyle de orantılıdır. Bu bazal metabolizma yüksekliği vücudun aynı kiloda kalmak için ihtiyacı olan kalori miktarını artırır. Eğer hasta gereken fazladan kaloriyi dışardan almazsa, kilo kaybı kaçınılmaz olur. Daha önce belirtildiği gibi iştahımızı, metabolizmamızı düzenleyen faktörler karmaşıktır. Tiroid bu faktörlerin sadece biri olmasına rağmen hipertiroidinin şiddeti arttıkça kilo verme hızı da artar. Tiroid hormonunun arttığı toksik tiroidit ya da yüksek dozda tiroid hormon ilacı kullanımı gibi diğer durumlarda da kilo kaybı gözlenir. Hipertiroidi, kişide iştahı da artırdığından bazı hastalar kilo vermeyebilir, bu durum tamamen hastanın dışardan gıda alımını ne kadar artırdığına bağlıdır.
HİPERTİROİDİ TEDAVİ EDİLDİĞİNDE NEDEN KİLO ALIRIM?
Hipertiroidi anormal bir metabolik tablo oluşturduğundan, bu tablo varken görülen kilo kaybı, tablo düzeldiğinde vücut tarafından sürdürülmez. Ortalama olarak hastalık süresince kaybedilen her kilo tedavi sonrası geri alınır. Bu durum, obezite tedavisinde tiroid hormonu kullanımının kalıcı etkinliği olmadığının göstergesidir. Hormon kullanımı durduğu anda kişi kaybettiği kiloları geri alacaktır.
HİPOTİROİDİ VE TİROİD HORMONU
KİLO ALIMI VE HİPOTİROİDİ ARASINDAKİ İLİŞKİ NEDİR?
Hipodiroidisi olan hastaların bazal metabolizması düşük olduğundan, aktivitesi az olan tiroid bezi genelde bir miktar kilo alımı ile ilişkilidir. Kilo alımı, hipotiroidinin şiddetiyle orantılı bir şekilde artar. Ancak bazal metabolizmadaki bu düşüklük hipertiroidi’de görülen yükseliş kadar belirgin değildir. Bu yüzden gözlemlenen kilo alımı da belirgin değildir. Hipotiroidi olan bireylerde görülen kilo alımının mekanizması karışıktır ve her zaman yağ birikimi şeklinde gerçekleşmez. Genellikle tuz ve su tutulumundaki artış kilo alımına sebep olur. Abartılı kilo alımı ise nadiren hipotiroidi ile ilişkilidir. Şiddetine bağlı olmak üzere hipotirodi ile uyumlu olan kilo alımı 2-5kg civarıdır. Son olarak, eğer hipotiroidinin hastadaki tek belirtisi kilo alımı ise, bu durum sadece tiroid bezi ile ilişkili olmayabilir.
HİPOTİROİDİ TEDAVİ EDİLDİĞİNDE BEKLENEN KİLO KAYBI NE KADARDIR?
Hipotiroidide görülen kilo alımının sebebi su ve tuz tutulumu olduğundan, tedavi sonrası beklenen kilo kaybı düşüktür (en fazla vücut ağırlığının %10’u kadardır). Çünkü tedavi esnasında vücutta hipotiroidinin oluşturduğu anormal tablonun düzelmesi, vücudun hastalık gelişmeden önceki metabolizması ve ağırlığına dönmesi beklenir. Ancak hipotiroidi genelde uzun sürede gelişen bir hastalık olduğundan, başarılı bir tedavi sonrası vücut ağırlığının değişmemesi de sık görülen bir durumdur. Eğer tedavi sonrası hipotiroidinin tüm belirtileri iyileşiyor ancak kilo kaybı gerçekleşmiyorsa, kilo alımının tiroid bezi hastalığına bağlı gelişmiş olma ihtimali düşüktür. Tedavi sonucunda kişinin tiroid hormon düzeyleri normal bireylerin değerleri ile eşitlendiyse, artık kişinin kilo alma ve verme süreci normal insanlarla aynı şekilde gerçekleşir.
TİROİD HORMONUNU KİLO VERMEK İÇİN KULLANABİLİR MİYİM?
Geçmiş yıllarda tiroid hormonu kilo verme aracı olarak kullanılmıştır. Pek çok araştırma tiroid hormon kullanımının kilo kaybını artıracağını ve bu kaybın diyet ile olandan daha fazla olacağını göstermiştir. Ancak dışardan fazlaca alınan bu tiroid hormonu alımı durduğu zaman, hızla kilo alımı gerçekleşecektir. Ayrıca bu süre zarfında kullanılmış olan tiroid hormonu, kas kaybı gibi diğer istenmeyen sonuçlara neden olabilmektedir.
Prof. Dr. Serkan TEKSÖZ
Endokrin Cerrahisi Uzmanı