Radyoaktif İyot

Radyoaktif İyot (RAI) Nedir?

İyot, iyodür formunda tiroid bozukluğu olan hastalarda sıklıkla kullanılan iki radyoaktif izotop halinde bulunabilmektedir: I-123 (tiroid hücrelerine zarar vermez) ve I-131 (tiroid hücrelerini yıkar). Tiroid fonksiyonu hakkında bilgi edinebilmek  ve tiroid dokusunun büyüklüğünün ve yerleşiminin fotoğrafını çekebilmek için, her iki izotoptan  yayılan radyasyon hastanın dışından tespit edilebilir. RAI, deniz ürünleri ve röntgen kontrast ajanlarına karşı allerjik reaksiyon geliştirmiş olan bireylerde, reaksiyon iyota değil iyot içeren bileşiğe karşı oluştuğundan güvenle kullanılabilir.  RAI ağızdan hap veya sıvı formda verilmektedir.

Tiroid Bezi ve İyot

İyot, tiroid hormon sentezinde kullanılır ve tiroid bezinin düzenli çalışması için gereklidir. Tiroid; iyotu, iyodür olarak konsantre edildiği kendi hücrelerine taşıyan aktif bir sistem veya pompa ile donatılmıştır.  Tiroid bezi vücutta iyotu tutan tek dokudur.

Tiroid Görüntülemesinde Radyoaktif İyot (RAI)

I-123 tiroid hücrelerine karşı zararsız olduğundan, tiroid bezinin fotoğrafının çekilmesinde ve aktivitesinin belirlenmesinde kullanılan klasik izotoptur (Tiroid Görüntülemesi ve Radyoaktif İyot Uptake, RAİU). Tiroid görüntülemesi veya RAIU sonrası özel herhangi bir radyasyon önlemine gerek yoktur. Tiroid bezinin fotoğrafının çekilmesinde I-131 de kullanılabilmektedir, ancak tiroid hücrelerine olan zararlı etkilerinden dolayı nadiren kullanılmaktadır.

Tiroid Bozuklukları Tedavisinde Radyoaktif İyot (RAI)

Normal Tiroid Dokusu – I-131, aşırı aktif tiroid dokusunu tahrip etmek için veya normal işlev gören ancak büyüklüğü nedeniyle sorunlara yol açabilen  tiroid bezini küçültmek için verilebilmektedir. Hastalardan tedavi sonrası, diğer insanların radyasyon maruziyetini sınırlamak için bazı radyasyon önlemleri almaları istenir (bkz. Tablo). I-131 boyunda; aspirin, ibuprofen veya asetaminofen ile tedavi edilebilen hafif bir ağrıya neden olabilir. RAI tedavisinin etkilerinin ortaya çıkması birkaç ay sürebilir. Hipertiroidinin RAI ile tedavisi sıklıkla hipotiroidi ile sonuçlanır ve bu da tiroid hormonu replasmanı ile tedavi edilir.

Tiroid Kanseri – Tiroid kanseri hücrelerini tahrip edebilmek için yüksek doz I-131 kullanılır (bkz. Tiroid Kanseri broşürü). Bu, tiroid hormon haplarının tedaviden çekilmesiyle veya rekombinant insan TSH’sı verilerek elde edilen, yüksek TSH düzeyleri ile kalan tiroid hücrelerinin (kanser hücrelerinin) uyarılmasından sonra uygulanmaktadır. Hastalardan tedavi sonrası, diğer insanların radyasyon maruziyetini sınırlamak için bazı radyasyon önlemleri almaları istenir (bkz. Tablo). Diğer insanları radyasyona maruz bırakmamak için, özellikle aynı evde yaşanılan küçük çocuk varsa  hastaların, resmi düzenlemelere göre yaklaşık 24 saat hastanede izole kalmaları gerekebilmektedir.

I-131 Tedavisi Sonrası Radyasyon Güvenlik Önlemleri

I-131 tedavisi genellikle güvenli olmasına karşın RAI radyasyon üretir, bu yüzden hastaların başkalarını, özellikle gebe kadınları ve çocukları radyasyona maruz bırakmamak için ellerinden geleni yapmaları gerekmektedir. Hastaya olan uzaklık arttıkça, radyasyon maruziyetinin miktarı belirgin olarak azalmaktadır. I-131 tedavisi sonrası seyahat etmesi gereken hastaların, doktorları tarafından yazılmış bir açıklama yazısı taşımaları önerilmektedir. Çünkü, havaalanlarında veya resmi kurumlarda bulunan radyasyon algılama cihazları çok küçük radyasyon düzeylerini dahi saptayabilmektedir. Detaylar, RAI tedavisi öncesinde bir doktor ile konuşulmalıdır.

I-131 Radyoaktif İyot Uzun Dönem Riskleri

RAI genellikle, yukarıda bahsedilen tiroid bozukluklarının tedavisinde güvenli ve etkili bir tedavidir. Hipotiroidi; RAI tedavisinin hipertiroidi için kullanımında sık bir yan etkidir, RAI tedavisinin tiroid kanserleri için kullanımında ise daima meydana gelir. Bu durum, tiroid hormonu replasmanı ile kolaylıkla tedavi edilebilmektedir. Bazı çalışmalarda, hipertiroidi tedavisinde RAI kullanımından sonra tiroid kanserlerinde hafif bir artış görülebileceği bildirilmiştir. Tat duyusu kaybı ve tükürük bezi hasarına bağlı kuru ağız görülebilir. Tükürük bezlerinin RAI maruziyetinin potansiyel olarak azaltılması için limon damlaları, vitamin C veya ekşi uyarıların kullanılması tartışmalıdır ve doktorunuzla konuşulmalıdır. RAI ile tedavi sonrası, ömür boyu düzenli tıbbi takip oldukça önemlidir.

Kadınlara Özel Durumlar

RAI, I-123 ya da I-131, gebe veya emziren bir hastada asla kullanılmamalıdır. Böylece, aksi durumda radyoaktif süt alacak olan bebek ve RAI konsantre eden meme korunur. Emzirme, I-131 uygulamasından en az 6 hafta önce bırakılmalı ve RAI uygulandıktan sonrasına kadar başlanmamalıdır, ancak gelecek gebeliklerde güvenle emzirilebilir. Ayrıca, overler tedavi sırasında radyasyona maruz kaldığından ve tiroid hormon düzeylerinin gebelik öncesinde normal ve sabit olmasını garantileyebilmek için, gebelik I-131 tedavisinden en az 6-12 ay sonraya ertelenmelidir. RAI’nın kısırlığa yol açtığını gösteren bir kanıt yoktur.

Erkeklere Özel Durumlar

Tiroid kanseri için RAI tedavisi alan erkeklerde, yaklaşık 2 yıl kadar bir süreçte, azalmış sperm sayısı ve geçici kısırlık görülebilir. Tiroid kanseri nedeniyle birkaç doz RAI alması beklenen hasta için sperm bankaları bir seçenek olabilmektedir.

Prof. Dr. Serkan Teksöz
Troid Uzman Doktoru