Osteoporoz ve Paratiroid Hastalığı
Osteoporoz ve paratiroid hastalığı arasındaki ilişkiyi incelemeden önce, Osteoporoz’uz ne olduğunu öğrenelim?
Osteoporoz Nedir?
En kısa haliyle, Kemiklerdeki kalsiyum kaybına Osteoporoz denir. Kalsiyum seviyeleri paratiroid bezleri tarafından düzenlenir. Paratiroid bezlerinin tüm yaptığı budur. Paratiroid hormonunun(PTH) salınımı yoluyla, bu dört küçük bez diyetimizden ne kadar kalsiyum emileceğini, böbreklerimizden ne kadar kalsiyum atılacağını ve kemiklerimizde ne kadar kalsiyum depolanacağını düzenlerler. Kemiklerimizde bolca kalsiyum depolarız, ve bu kalsiyum paratiroid bezlerinin isteği durumunda vücudun tamamında kullanılmak üzere hazırdır. Paratiroid bezlerinden biri aşırı aktif olduğunda (hiperparatiroidizm), paratiroid tümörü çok fazla PTH üreterek kemiklerimizden kan dolaşımına sürekli olarak kalsiyum geçmesine neden olur. Bu kemiklerin yoğunluğunu ve sertliğini kaybetmesine neden olur (kemikleri sert yapan içindeki kalsiyumdur.). Kemiklerden kalsiyumun kaybına osteoporoz denir. Osteoporozlu kemikler kırılmaya daha eğilimlidir. Osteoporotik kemikte kalsiyumun eriyip kan dolaşımına geçmesi nedeniyle daha büyük delikler bulunmaktadır(aşırı paratiroid hormonu, artmış yaş, yaşlı kadınlarda östrojen eksikliği nedeniyle gelişir.). Osteoporotik kemik pek güçlü değildir, bu yüzden kırıklara daha duyarlıdır. Hiperparatiroidizmde çok sık görülen kemik ağrısının nedeni kemiğin merkezinin sürekli olarak çözülmesidir. Bu aynı zamanda yaşlı kişilerin “kambur” şekilde yürümesine neden olan omurga zayıflamasına da katkı sağlar.
Osteoporoz Kadınlarda Daha Belirgindir
Kemiklerimiz 20’li yaşlarımızın başlarında en güçlü dönemlerindedir. Bu güçte yıllar boyunca kalırlar, ancak 30’larımızın ortasına geldiğimizde yavaşça güçlerini kaybetmeye başlarlar. Orta yaşlara geldiğimizde, hepimiz biraz kemik yoğunluğu kaybetmişizdir. Ancak bu kadınlarda daha belirgindir. Östrojenin kemik yoğunluğu üzerine, menopozdan sonra kadınların kemiklerinden aynı yaştaki erkeklere oranla daha hızlı oranda kalsiyum kaybetmeleriyle daha net olarak ortaya çıkan koruyucu bir etkisi bulunmaktadır. Bu da doktorların büyük çoğunluğunun menopoza girmiş kadınların bir çoğunun bir şekilde östrojen destek tedavisi alması gerektiğini düşünmelerinin sebeplerinden biridir.
Problem şimdi daha net hale gelmektedir. Aşırı aktif paratiroid bezleri çok fazla paratiroid hormonu salgılarlar. Bu kalsiyumun kemikleri terketmesine ve kana geçmesine neden olur. Kemikler osteoporotik ve kırıklara daha yatkın hale gelir. Problem hali hazırda devam eden bu duruma menopozun da eklenmesiyle menopoza giren kadınlarda daha da belirgin hale gelir. Bu aynı zamanda tüm yaştaki insanlar için yıllar boyunca devam ederse, kemikleri her yıl daha da zayıflatarak büyük bir problem haline gelebilir.
Aşırı Aktif Paratiroid Bezini Tedavi Etmek Osteoporoz’a Fayda Sağlar Mı?
EVET ! Uzun yıllardır bilinmektedir ki bozuk paratiroid bezin(bezleri)(ve ürettiği fazla paratiroid hormonu) çıkarıldığında hızlı ve sürekli kemik yoğunluğu kaybı duracaktır. Bilinmeyen şey ise vücudun kemiklerdeki kalsiyum yoğunluğunu tekrar kazanmaya çalışıp çalışmayacağıydı. Son birkaç çalışmaya göre aşırı hormon ortadan kaldırıldığında vücut kemik yoğunluğunu tekrar elde edecektir. University of Northern Sweden’daki araştırmacılar primer hiperparatiroidizmli 12 menopoza girmiş kadını(yaş ortalaması 63) paratiroidektomi öncesi ve sonrası bir yıl boyunca takip etmişlerdir. Bir yıl sonra kalça ve bel kemiklerinde ciddi bir kemik yoğunluk artışı saptamışlardır. Bu çok yavaş bir süreçtir, ve kemiklerin kendini yenilemesi uzun yıllar alacaktır, bir gecede olacak bir şey değildir. Hatta, ne kadar kemik yoğunluğu kaybedildiğine bağlı olarak, “normal” kalsiyum seviyelerini ve ortalama yoğunlukları asla geri kazanamayabilirler. Ama en azından şunu biliyoruz ki, paratiroidektomi sadece kemik yoğunluğundaki hızlı kaybı durdurmuyor, vücudun kendini iyileştirmesine de izin veriyor.
Kemik Yoğunluğunu Artırmak İçin Bir Şey Yapabilir miyim ?
Bu hiperparatiroidizmli hastalar için yazılmıştır. Ve cevap da genellikle şu olmuştur : “Kimse net olarak bilemez, ama yapabileceğinizi düşünüyoruz”… Ancak şimdi net olarak EVET! diyebiliriz. Artık tüm uzmanlar çoğunluk hastanın hiperparatiroidizmlerini tedavi etmek için operasyondan sonra kalsiyum destek tedavisi almalarını öneriyorlar. Paratiroid operasyonunuzdan sonra ne kadar süreyle kalsiyum almalısınız ? Bu yaşınıza, cinsiyetinize, menopoz durumunuza, ve belgelenmiş kemik yoğunluğu kaybınızın olup olmamasına bağlıdır. Aşağıdaki liste çoğu endokrinoloğun ve endokrin cerrahlarının kimlerin kalsiyum desteği alması gerektiğine dair fikirlerini yansıtmaktadır, ancak bu bir kanun değildir, dolayısıyla sizin doktorunuz farklı düşünebilir. Doktorunuzun tavsiyelerine uyunuz.
- Menopoz sonrası kadınlar
- Kendi yaşlarının ortalamasına göre 1 standart sapma daha düşük kemik yoğunluğuna sahip kişiler
- 60 yaşın üzerindeki hastaların çoğu, erkek veya kadın.
- Çocuk sahibi olmayı düşünen genç kadınlar(gebe kalındığında, bir kadın doğum doktorunun gözetimi altında alınmalıdır.)
Kemik Yoğunluğunun Daha Hızlı Arttırılması
Kemik yoğunluğunun daha hızlı artırılmasına yardım edebilecek bazı yeni ilaçlar vardır. Bu ilaçlar özel olarak kemiklerin yapılarına kalsiyum katmalarını sağlamak için tasarlanmıştır. Hiperparatiroidizm düzenlenmesinde henüz çalışılmamıştır, ancak paratiroidektomi ameliyatından sonra iyi bir fikir olabilir. Fosamax, Actonel, Evista ve Micalcin hiperparatiroidizminiz varsa işe yaramayacaktır. Eğer paratiroid tümörü çıkarılırsa belki bu ilaçlar faydalı olabilir. Hastalar paratiroid tümörünü ne kadar uzun süre taşırlarsa, osteoporozları o kadar kötü olur. Paratiroid tümörünüz varsa osteoporozunuzu yavaşlatacak veya geriye döndürecek SIFIR ilaç vardır. Bir kez paratiroid tümörünüz çıkarıldığında osteoporozunuz iyiye gidecek, kemik yoğunluğunuzda dramatik bir artış olacaktır. Hiperparatiroidizme bağlı osteoporoz hastaların çoğunda tamamen geri dönüşlüdür.
Prof. Dr. Serkan Teksöz
Paratiroid Cerrahi Uzmanı