Radyoaktif Madde Yayımlanmasından Sonra Tiroid Bezi Neden Özel Bir Koruma Gerektirir?
Nükleer Radyasyon ve Tiroid; Tiroid bezinin iyot ihtiyacının nedeni, vücudun enerji ve metabolizmasını düzenleyen hormonları üretebilmektir. Tiroid kandan iyotu absorbe eder. Tiroid bezi normal iyot ile radyoaktif iyotu ayırt edemez, her durumda iyotu absorbe edecektir. Bebekler ve çocuklarda, tiroid bezi vücudun radyasyona en hassas kısımlarından biridir.
Çoğu nükleer kazada atmosfere, vücut tarafından absorbe edilebilen radyoaktif iyot salınmaktadır. Tiroid bezi çok fazla radyoaktif iyot absorbe ederse, maruziyetten birkaç yıl sonra tiroid kanserine neden olabilmektedir. Bebekler ve çocuklar en yüksek risk altında olanlardır. Risk 40 yaş üstü insanlarda daha düşüktür. Radyoaktif iyot alımından sonra tiroid kanseri görülme sıklışı artmaktadır. Potayum iyodür sadece tiroid bezini korur, ancak bu radyoaktif iyot açısından en yüksek risk altında olan organdır.
Potasyum İyodür Nedir?
Potasyum iyodür (KI), sofra tuzunda kullanılan iyotla aynı formdadır. KI, iyotla beraber tiroid bezine gider, böylece radyoaktif iyotun emilimini önler. KI doğru zamanda alındığı zaman; hava, gıda, süt ve su gibi bütün radyoaktif iyot kaynaklarından tiroidi korur. KI internet üzerinden veya bazı eczanelerden satın alınabilen reçetesiz bir ilaçtır. Hap ve sıvı formları bulunmaktadır. FDA (Gıda ve İlaç İdaresi) tarafından onaylanan KI ürünleri şunlardır: Iosat tablet (130mg), Thyrosafe tablet (65mg) ve ThyroShield solüsyonu (65 mg/ml). Uygun paketlenmiş KI ürünlerinin raf ömrü en az 5 yıl en fazla 11 yıldır. Eğer çok eski bir hap alırsanız etki göstermeyebilir, ancak size zarar vermez.
Potasyum İyodürün (KI) Etki Ettiğinin Kanıtı Nedir?
1986 Çernobil nükleer kazasından sonra, değişen rüzgarlar Avrupa üzerine radyoaktif bulut taşıdı. Bu radyasyona maruz kalan 3000 kişide ilerleyen 10 yıl içinde tiroid kanseri gelişti. Mağdurların çoğu bebek veya kaza sırasında Ukrayna, Belarus ve Rusya’da yaşayan genç çocuklar olmuştu. Aşırı risk bölgesi Çernobil’den 200 mil yarıçapına kadar genişledi. Belarus ve Ukrayna’nın hemen bitişiğindeki Polonya, kazadan sonra 3 gün içerisinde çocuklarının %95’inden fazlasına KI dağıttı ve tiroid kanserinde bir artış meydana geldiği görülmedi.
Kimler Potasyum İyodür (KI) Almalıdır?
Çocukların radyoaktif iyota maruziyet açısından en yüksek riski taşıdığından, tüm çocuklar KI almalıdır. Risk gelişmekte olan bir fetus için de yüksektir, bu nedenle nükleer kazalardan sonra hamile kadınlar da KI almalıdır. Yetişkinleri için düşük bir risk söz konusudur ancak yetişkinler de KI’dan faydalanabilirler. KI’a ek olarak; öncelik tahliye, barınma (havalanmayan, kapı ve pencereleri kapalı bir odada) ve kontamine gıda, süt ve sudan kaçınılması olmalıdır. KI, diğer koruyucu önlemlerin yerini almamalıdır.
Potasyum İyodür (KI) Ne Zaman Alınmalıdır?
KI tiroid hücrelerini doldurur ve yaklaşık 24 saat boyunca radyoaktif iyot emilimini engeller. İnsanların radyoaktif iyota maruziyet riski ortadan kalkana kadar günder bir doz KI alınmalıdır. KI sadece yerel sağlık yetkililerinin talimatı altında kullanılmalıdır. Her radyoaktif salınım, tiroid kanserine neden olan radyoaktif iyot içermemektedir. Örneğin bir ”kirli bomba” yarı ömrü kısa olduğundan radyoaktif iyot içermesi beklenmez (”kirli bomba” radyoaktif maddelerle karıştırılmış, radyoaktif izotoplar saçarak ve geniş bir alanı kirleterek patlamaya tasarlanmış konvansiyonel bir bombadır). Sağlık yetkilileri bir nükleer kaza sırasında hangi radyoaktif iyotun saçıldığını belirleyebilmektedir. Eğer radyoaktif iyot salınmış ise, sağlık yetkilileri ne zaman ve ne kadar KI alınması gerektiğini açıklayacaklardır.
Tavsiye Edilen KI Dozları Nelerdir?
FDA aşağıdaki dozları önermektedir:
YAŞ__________________________DOZ
0-1 ay…………………………………………..15 mg
1 ay-3 yaş……………………………………30-35 mg
3-12 yaş………………………………………..65 mg
>12 yaş………………………………………..130mg
0-1 aylık bir yenidoğan için 16 mg doz hazırlamanın en kolay yolu; 130 mg’lık hapı 8 oz sıvı içerisinde çözündürerek, yenidoğana 1 oz (yaklaşık 30ml) sıvı vermek olacaktır.
Kimler Potasyum İyodür (KI) Almamalıdır?
Milyonlarca insan KI almıştır ancak çok az yan etki rapor edilmiştir. Sadece iyota karşı büyük allerjik reaksiyonu olanlar KI almamalıdır. Nükleer kaza sırasında, KI yararları potansiyel zararlarından çok daha üstündür. 40 yaş üstü yetişkinlerin, aşırı yüksek düzey radyoaktif iyot maruziyeti söz konusu olmadığı sürece KI almasına gerek yoktur.
Tiroid hastalığı olan insanlar güvenle FDA tarafından önerilen dozlarda ilacı kullanabilirler. Yeterince uzun süre alınan KI geçici hipotiroidiye neden olabilir. ”Yeterince uzun” süre herkes için farklıdır. Uzun süreli tedavi çocuklar için ciddi problemler yaratabilir. Bu çocuklar daha sonra, bir sağlık uzmanı tarafından görülmelidir. Graves’ hipertiroidisi veya otonom çalışan tiroid nodülü olan hastalar da görülmelidir.
Çoğu İnsan Hayatta Kalmasına Rağmen, Neden Tiroid Kanseri Hakkında Endişeleniyoruz?
Genel olarak, hastaların %90’ı tiroid kanserini atlatır. Çernobil sonrası meydana gelen kanserler agresif seyretmiş ve 10 yaş altı çocuklarda beklenmeyen etkiler görülmüştür. Tiroid kanserini atlatan hastalar daima nüks riski altındadır ve yaşam boyu tıbbi bakım gerektirir. Aynı şekilde Çernobil kazası sırasında radyoaktif iyota maruz kalan ancak tiroid kanseri gelişmemiş olan hastalar yaşam boyu risk altındadır ve test edilmeye devam edilmelidir. Bu büyük topluluk için düzenli ve sürekli test ve bakım gerekliliği, hem hastalarda hem de sağlık sisteminde ağır bir yük oluşturmaktadır.
Potasyum İyodür (KI) Genel Acil Durum Planına Nasıl Dahil Edilmelidir?
KI; tahliye, barınma (havalanmayan, kapı ve pencereleri kapalı bir odada) ve kontamine gıda, süt ve sudan kaçınılması gibi önlemlere ek olarak dahil edilmelidir. KI, diğer koruyucu önlemlerin yerini almamalıdır.
Potasyum İyodür (KI) Alımı, İnsanları Sahte Bir Güvenlik Duygusuyla Yatıştırmaz mı?
Olası değil. Yerel yetkililer, nükleer kaza çevresinin olabildiğince hızlı bir şekilde terk edilmesini önermektedirler. KI’nın tahliyeye ek olarak destekleyici bir önlem olduğu insanlara öğretilmektedir.
Eğer Tahliye Önerildiyse Neden Hap Almakla Vakit Harcayalım?
Nükleer kazalar genellikle öngörülemeyen kazalardır ve trafik sıkışıklığı nedeniyle tahliye hızı yavaşlar. KI, yerel sağlık yetkililerinin taimatlarına göre, tahliyeden önce alınmalıdır.
Potasyum İyodür (KI) Neden Yalnızca Santralin 10-20 Mil Çevresindeki İnsanlara Teklif Edilir? Radyasyon Daha Uzağa Zarar Veremez mi?
HHS (Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bölümü), nükleer santralin 10 mil çevresi içinde ikamet eden insanlara KI dağıtılmasını önermiştir.
ATA (Amerikan Tiroid Derneği) KI dağıtımının 10-20 mil ile sınırlandırılmamasını önermektedir. Kimse bir radyoaktif iyot bulutunun ne kadar uzağa yayılacağını tahmin edemez. Çernobil’den sonra beklenenden daha yüksek oranda tiroid kanseri sıklığı, nükleer santralden 200 mil’den daha uzakta ortaya çıkmıştır. Radyoaktif iyota maruz kalmış olabilecek her insanı koruyabilmek için nükleer santralden ne kadar uzağa kadar KI dağıtılması gerektiğini kimse ön görememektedir. ATA nükleer santrale uzaklığına göre, üç düzeyde kapsama önermektedir.
Prof. Dr. Serkan Teksöz
Tiroid Cerrahisi Uzmanı