Hipotiroidi Nedir?
Hipotiroidi, aktivitesi azalmış tiroid bezi anlamına gelmektedir. Hipotiroidizm tiroid bezinin, vücudun normal çalışmasını sağlamak için yeterli tiroid hormonu salgılayamaması anlamına gelir. Kan dolaşımında çok düşük miktarda tiroid hormonu bulunan insanlar hipotiroiddir. En sık sebepleri otoimmun hastalık, tiroid bezinin cerrahi olarak çıkarılması ve radyasyon tedavisidir.
Hipotiroidi Belirtileri Nelerdir?
Vücutta tiroid hormonu seviyesi çok düşük olduğunda hücrelere az tiroid hormonu ulaşır ve vücudun işlemleri yavaşlamaya başlar. Vücut yavaşladıkça üşüdüğünüzü, kolay yorulduğunuzu, cildinizin kuru olduğunu, unutkan ve depresif hale geldiğinizi, kabız olmaya başladığınızı fark edebilirsiniz. Semptomlar çok çeşitli ve belli belirsiz olduğu için, hipotiroidizminizin olup olmadığını anlamanın en kesin yolu basit bir TSH kan testidir..
Diğer İnsanları Bilgilendirmek
Diğer aile bireylerinize söyleyin, Hipotiroidizm ailesel olduğu için, yakınlarınızı hipotiroidizminizle ilgili bilgilendirin ve onları düzenli olarak TSH testi yaptırmaya teşvik edin. Hipotiroidizminizle ve tedavisinde kullanılan ilaçlar ve dozlarıyla ilgili diğer doktorlarınızı ve eczacınızı da bilgilendirin. Eğer yeni bir doktora görünmeye başlarsanız, doktorunuza hipotiroidizminizin olduğunu ve TSH’ınızın her yıl test edilmesi gerektiğini söyleyin. Eğer bir endokrinoloğa görünüyorsanız, raporlarınızın kopyalarının birinci basamak hekiminize gönderilmesini isteyin.
Uzun Dönemde Ne Bekleyebilirsiniz?
Hipotiroidizmin tedavisi yoktur ve hastalar ömür boyu hastalığı taşır. Bazı istisnalar vardır; viral tiroiditi olan hastaların bir çoğunun tiroid fonksiyonları normale döner, tıpkı gebelikten sonra tiroidit olan hastalarda olduğu gibi.
Hipotiroidizm daha ciddi veya daha basit olabilir ve zaman içinde tiroksin seviyeniz değişebilir. Tedaviye ömür boyu bağlılık göstermeniz gerekir. Ancak eğer haplarınızı her gün düzenli olarak alırsanız ve doğru tiroksin dozunu almak ve korumak için doktorunuzla birlikte çalışırsanız hipotiroidizminizi ömrünüz boyunca tamamen kontrol altında tutabilirsiniz. Belirtileriniz düzelecek ve düşük tiroid hormonu seviyesinin neden olduğu ciddi etkilerin kötüleşmesi duracak hatta iyileşecektir. Eğer hipotiroidizminizi iyi kontrol altında tutarsanız, hayat sürenizi kısaltmayacaktır.
Hipotiroidi Nedenleri?
Tiroid bezindeki hücrelerin yeterli tiroid hormonu sentezleyememesinin bir çok nedeni olabilir. En çok görülenden daha az görülene doğru sıralanmış şekilde en sık sebepler şunlardır
Otoimmün hastalık : Bazı insanların vücudunda, vücudu işgalci infeksiyonlara karşı koruyan bağışıklık sistemi, tiroid bezi hücrelerini ve enzimlerini kendisine saldırabilecek işgalcilerle karıştırır. O zaman yeterli tiroid hormonu sentezleyecek tiroid bez hücresi ve enzimi kalmaz. Bu durum kadınlarda erkeklere göre daha yaygındır. Otoimmun tiroidit aniden başlayabilir veya yıllar içinde yavaşça gelişebilir. En yaygın formları Hashimoto tiroiditi ve atrofik tiroidittir.
Tiroidin bir parçasının veya tamamını cerrahi olarak çıkarılması : Bazı tiroid nodüllü, tiroid kanserli veya Graves hastalığı olan hastalarda tiroid bezlerinin bir kısmının veya tamamının çıkarılmasına gerek duyulabilir. Eğer tiroid bezi tamamen çıkarılırsa, kişi kesinlikle hipotiroid olacaktır. Eğer bir parça tiroid bezi kalmışsa, kan seviyelerini normalde tutmak için yeterli hormon üretme yeteneği olabilir.
Radyasyon tedavisi : Graves hastalığı, tiroid nodülü veya tiroid kanseri olan bazı hastalar tiroid bezini yok etmek amacıyla radyoaktif iyot (I-131) ile tedavi edilirler. Hodgkin hastalığı, lenfoma veya baş ve boynun kanserleri radyasyonla tedavi edilir. Tüm bu hastalar tiroid fonksiyonlarının bir kısmını kaybedebilirler.
Konjenital hipotiroidizm (doğuştan hipotiroidi) : Az sayıda bebek tiroid bezi olmadan veya kısmen gelişmiş bir tiroid beziyle doğar. Az sayıda bebek ise tiroid bezinin parçası veya tamamı yanlış yerde olarak doğar(ektopik tiroid). Bazı bebeklerde, tiroid hücreleri veya tiroid enzimleri doğru çalışmaz.
Tiroidit : Tiroidit genellikle otoimmün saldırı veya viral enfeksiyonun neden olduğu tiroid bezinin iltihaplanmasıdır. Tiroidit tiroid bezinin depolanmış tüm tiroid hormonunun bir anda kana salgılanmasına neden olup kısa süreli hipertiroidizme (aşırı tiroid aktivitesi) neden olabilir, sonrasında tiroid az aktif hale gelir.
İlaçlar : Amiodaron, lityum, interferon alfa ve interlökin-2 gibi ilaçlar tiroid bezini normal olarak tiroid hormonu üretmekten alıkoyabilir. Bu ilaçlar muhtemelen otoimmün tiroidit hastalığına genetik yatkınlığı olan hastalarda hipotiroidizmi tetiklemektedir.
Çok fazla veya çok az iyot : Tiroid bezinin hormon yapabilmek için iyota ihtiyacı vardır. İyot vücuda yiyeceklerle gelir ve kan aracılığıyla tiroid bezine ulaşır. Tiroid hormonu üretimini dengede tutmak, doğru miktarda iyot gerektirir.
Hipofiz bezinde hasar : Hipofiz, “usta bez”, tiroid bezine ne kadar hormon yapacağını söyler. Hipofiz bezi bir tümör, radyasyon ya da cerrahi nedeniyle zarar gördüğünde tiroid bezine daha fazla direktif veremeyebilir ve tiroid bezi yeterli hormon sentezleyemeyebilir.
Tiroid bezini tutan nadir bozukluklar : Az sayıda insanda, bazı hastalıklar tiroid bezinde anormal maddeler birikmesine yol açarak fonksiyonunu bozar. Örneğin, amiloidozda amiloid proteini, sarkoidozda granülomlar ve hemokromatozda demir birikebilir.
Hipotiroidi Tanısı Nasıl Konur?
Hipotiroidizmin doğru tanısı aşağıdakilere dayanır :
Belirtiler : Hipotiroidizmin karakteristik belirtileri yoktur. Hipotiroidizmli tüm hastalarda görülen bir belirti olmamakla birlikte hipotiroidizmin birçok belirtisi başka hastalıklara sahip olan kişilerde de görülebilir. Belirtilerinizin hipotiroidizme bağlı olup olmadığını anlamaya yardımcı olmanın bir yolu belirtilerinizin sürekli olması (hipotiroidizm daha az olasıdır) veya daha önce hissettiğinizden farklı olmasıdır (hipotiroidizm daha olasıdır).
Tıbbi öykü ve aile öyküsü : Aşağıdaki durumları doktorunuza söylemelisiniz :
- Sağlığınızda vücudunuzun yavaşladığını gösteren değişiklikler olması,
- Tiroid ameliyatı geçirmiş olmanız,
- Tiroid kanserini tedavi etmek için boynunuza radyasyon almış olmanız,
- Hipotiroidizme neden olacak herhangi bir ilaç kullanmanız –amiodaron, lityum, interferon alfa, interlökin-2, talidomid,
- Ailenizde tiroid hastalığı olan birinin olup olmadığı.
Fizik muayene : Doktorunuz tiroid bezinini kontrol edecek ve kuru cilt, şişme, yavaşlamış refleksler, yavaş kalp hızı gibi değişiklikleri araştıracaktır.
Kan testleri : Hipotiroidizmin tanısında kullanılan iki kan testi vardır.
TSH (Tiroid stimülan hormon) testi : Bu hipotiroidizm için en önemli ve hassas testtir. Tiroid bezinin ne kadar tiroid hormonu tiroksin(T4), yapmasının istendiğini ölçer. Anormal derecede yüksek TSH hipotiroidizmi gösterir; tiroid bezinin daha fazla T4 yapması istenmiştir çünkü kanda yeteri kadar T4 yoktur.
T4 testleri : Kandaki T4’ün büyük kısmı tiroksin bağlayıcı globulin adı verilen bir proteine bağlıdır. “Bağlı” T4 vücut hücrelerine giremez. Kandaki T4’ün yalnızca %1-2’si bağlanmamıştır (“serbest”) ve hücrelere girebilir. Serbest T4 ve serbest T4 indeksi kanda ne kadar serbest ve hücrelere girebilme yeteneği olan T4 bulunduğunu ölçmeye yarayan basit kan testleridir.
Hipotiroidi Nasıl Tedavi Edilir?
Tiroksin (T4) yerine koyma tedavisi.
Hipotiroidi tamamen iyileştirilemez. Ama neredeyse tüm hastalarda, hipotiroidizm tamamen kontrol altına alınabilir. T4 ve TSH seviyelerinizi normale getirmek için, kendi tiroidinizin sentezleyemediği hormon miktarının yerine koyulması ile tedavi edilir. Böylece tiroid beziniz düzgün çalışmıyor olsa bile, T4 desteği vücudunuzun tiroid hormon seviyesini ve vücut fonksiyonlarınızı yerine getirir. Sentetik T4 hapları tıpkı tiroid bezinin kendi ürettiği T4 gibi hormon içerir. Ciddi miksödemli (hayat tehdit eden hipotiroidi) hastalar hariç tüm hipotiroidi hastaları hastaneye yatmaya gerek olmadan ayaktan hasta olarak tedavi edilebilir.
Yan etkiler ve komplikasyonlar : Tiroksinin tek tehlikesi çok fazla veya çok az alınmaktan kaynaklanır. Çok az alırsanız, hipotiroidizminiz devam edecektir. Çok fazla alırsanız hipertiroidizm -aşırı aktif tiroid bezi- belirtileri ortaya çıkacaktır. Hipertiroidizmin en sık görülen belirtileri yorgunluğa rağmen uyuyamama, artmış iştah, endişelilik, titreme, diğer insanlar üşürken sıcak hissetmek, zayıf kaslara bağlı olarak egzersiz problemi, nefes darlığı ve hızlı ve düzensiz atan kalptir. Tiroksin destek tedavisi sırasında hipertiroidizm semptomları olan hastalar TSH seviyelerini test ettirmelidirler. Eğer düşükse, bu gereğinden fazla tiroid hormonu alındığını gösterir ve ilaç dozları azaltılmalıdır.
Takip;
Tiroksin doz değişikliğinden sonra her 6-10 haftada bir TSH düzeyinizi kontrol ettirmelisiniz. Eğer gebeyseniz veya vücudunuzun tiroksini kullanma yeteneğini etkileyebilecek bir ilaç alıyorsanız testlere daha sık ihtiyaç duyabilirsiniz. Tedavinin amacı TSH’ınızı normal aralıkta tutmaktır. Hipotiroidizmli bebekler günlük tedavilerinin tamamını almalı ve büyüdükleri süreçte zeka geriliği ve boy kısalığını engellemek için TSH seviyeleri test edilmelidir. Bir tiroksin dozuna alıştıktan sonra, TSH testleri için yılda 1 kontrole dönebilirsiniz. Aşağıdaki durumlardan birinin gerçekleşmesi halinde daha erken test yaptırmanı gerekir :
- Belirtileriniz kötüleşirse
- Tiroksin dozunuzu veya markasını değiştirmek, ya da haplarınızı yemekle birlikte veya yemeksiz alma alışkanlığınızıı değiştirmek istediğinizde
- Aşırı kilo alır ya da verirseniz (başlangıçta aşırı kilolu olmayan kişiler için 5 kg kadar fark)
- Tiroksinin emilimini etkileyebilecek bir ilaç (belli antiasitler, kalsiyum destekleri ve demir tabletleri) kullanmaya başlamanız, bırakmanız veya dozunu değiştirmeniz. Östrojen içeren ilaçlar da aynı şekilde tiroksin dozlarını etkiler, dolayısıyla bu ilaçlarda herhangi bir değişiklik tiroksin dozlarınızın tekrar değerlendirilmesini gerektirir.
- Tüm tiroksin hormonlarınızı almıyorsanız doktorunuza kaç doz atladığınızı dürüstçe söyleyin.
- Tiroksin tedavisini durdurmayı denemek istiyorsanız. Eğer tiroksin tedavisine daha fazla devam etmeyecek kadar iyi olduğunuzu düşünüyorsanız, bunu sadece doktorunuzun yakın gözlemi altında deneyiniz. Hapları tamamen bırakmaktansa, doktorunuzdan dozunuzu azaltmayı denemeyi isteyebilirsiniz. TSH’ınız yükselirse tedaviye devam etmeniz gerektiğini anlarsınız.
Prof. Dr. Serkan Teksöz
Hipotiroidi Cerrahisi Uzmanı