Tiroid Hormon Tedavisi
Tiroid hormon tedavisi iki durumda kullanılmaktadır:
1) Artık işlev görmeyen tiroid bezinin işlevinin yerine konması (yerine koyma/replasman tedavisi)
2) Tiroid dokusunun daha fazla büyümesinin engellenmesi (baskılama/supresyon tedavisi). Baskılama tedavisi esas olarak tiroid kanser hastalarında nüks veya ilerlemenin engellenmesi amacıyla kullanılmaktadır.
Tanım, Terapi, Tedavi:
Tiroid Hormon Replasman Tedavisi
Bir çok insanda, vücudun ihtiyaçlarına yetecek kadar tiroid hormonu sentezleyemeyen tiroid bezi bulunabilmektedir. Buna ”Hipotiroidi” denir ve; tiroid bezinin işlev görememesi (örneğin Hashimoto hastalığı), radyasyon tedavisi sonucu veya cerrahi olarak yok edilmiş tiroid bezi ya da hipofiz bezinin işlev görememesi nedeniyle meydana gelebilmektedir. Hipotiroidi, tiroid hormon replasmanı ihtiyacının en sık nedenidir.
Tiroid hormon tedavisinin hedefi; normal tiroid işlevini neredeyse birebir kopyalayabilmektir. Saf, sentetik tiroksin hormonu (T4) hastanın kendi tiroid hormonu nasıl çalışacaktı ise aynı şekilde çalışmaktadır. Tiroid hormonu vücuttaki tüm hücrelerin sağlığı için gereklidir. Bu nedenle, tiroid hormonunun alınması diğer ilaçların alınmasından farklıdır, çünkü görevi eksik olan hormonun yerine konmasıdır. Tiroid hormon tedavisiyle ilgili endişelenebilinecek durumlar sadece; yetersiz alım ya da gereğinden fazla alımdır. Bunun meydana gelmemesi için tiroid fonksiyonlarınız doktorunuz tarafından takip edilecektir.
Tiroid Hormonunun Dozu Nasıl Seçilir?
Bir hasta ilk defa tiroid hormon tedavisine başlatıldığında başlangıç dozu; hastanın ağırlığı, yaşı ve diğer tıbbi durumları gibi bilgiler dikkatlice değerlendirilerek seçilmektedir. Bu nedenle, tiroid fonksiyonlarınızın normal olabilmesi için dozun bir doktor tarafından ayarlanması gerekmektedir. Doktor, tiroid hormon dozunun doğru olduğundan; fizik muayene yaparak ve TSH düzeylerini kontrol ederek emin olacaktır.
Tiroid hormonunun mevcut çeşitli markaları bulunmaktadır. Hepsi aynı şekilde sentetik T4 içermesine karşın, her markada farklı inaktif bileşenler bulunmaktadır. Genel olarak aynı marka ilaçla devam etmeniz sizin için en iyisidir. Eğer marka değişimi kaçınılmazsa, tiroid fonksiyonunuzun tekrar kontrol edilebilmesi için, doktorunuzun bu durumdan haberdar olduğundan emin olun. Eğer eczaneniz tiroid hormonunuzu değiştirirse doktorunuzu bilgilendirmeniz önem taşımaktadır.
Tiroid Hormonu Nasıl Kullanılır?
Tiroid hormonu kullanımı oldukça kolaydır. Çünkü sisteminizde uzun süre kalır, yalnızca günde bir kez alınabilir, ve bu istikrarlı kan tiroid hormon seviyeleri ile sonuçlanır.Tiroid hormonu hipotiroidi tedavisinde kullanıldığında, tedavinin amacı tiroid fonksiyonlarını tiroid bozukluğu olmayan insanlarla aynı aralıkta tutmaktır. TSH düzeylerini normal aralıkta tutmakla bu sağlanabilmektedir. Tiroid hormonunu almak için en iyi zaman sabah ilk iş olarak aç karnına almaktır. Çünkü midede gıda maddelerinin olması tiroid hormon emilimini etkileyebilmektedir. Ancak en önemlisi tutarlı olmak ve tiroid hormonunu her gün aynı saatte ve aynı şekilde almaktır. Eğer farklı birçok ilaç alıyorsanız, tiroid hormon dozu zamanlamanızı doktorunuzla görüşmelisiniz. Bazı durumlarda tiroid hormonunun gece alınması, gıdalarla veya diğer ilaçlarla etkileşimi daha kolayca önleyebilmektedir.
Doktorunuza danışmadan tiroid hormon alımını durdurmayın. Çoğu tiroid bozukluğu kalıcıdır ve bu nedenle çoğu hasta ömür boyu tiroid hormonuna ihtiyaç duymaktadır. Eğer tiroid hormonunu almayı bir doz unutursanız, en iyisi hatırladığınız an atlanmış dozu almanızdır. Aynı zamanda, bir sonraki gün iki doz almanız da güvenlidir; bir sabah bir akşam. Tiroid hormonları ve TSH düzeylerinizin, kendinizi iyi hissetseniz dahi, periyodik olarak takip edilmesi gerektiğinde tiroid hormon dozunuzun ayarlanabilmesi açısından çok önemlidir.
Tiroid Hormonu, Diğer İlaçlarla Etkileşir mi?
Bazen başka ilaçların kullanılması daha yüksek veya daha düşük tiroid hormonu dozlarına ihtiyaç duyulmasına neden olabilir. Potansiyel olarak farklı tiroid hormonu dozuna ihtiyaç duyulmasını sağlayabilecek ilaçlar; doğum kontrol hapları, östrojen, testosteron, bazı anti epileptik ilaçlar (örneğin Dilantin ve Tegretol) ve bazı antidepresanlar olarak sayılabilir. Ancak başka ürünler de tiroid hormonunun tam doz emilimini engelleyebilir. Bunların arasında; demir, kalsiyum, soya, belirli antiasitler ve bazı kolesterol düşürücü ilaçlar sayılabilir. Tüm bu nedenlerden dolayı, tiroid hormonu kullanan insanlar için doktorlarını kullandıkları ilaçlardaki değişimlerden haberdar etmeleri çok önemlidir.
Gebelik Sürecinde Tiroid Hormonu Almalı mıyım?
Tiroid hormonu normalde vücutta var olan bir hormon olduğundan, gebelik sürecinde kullanımı kesinlikle güvenlidir. Hatta, gebe veya gebelik planlayan kadınlar için normal tiroid fonksiyonuna sahip olması, bebeğine en uygun ortamı sağlayabilmesi açısından çok önemlidir.Tiroid hormonu alan kadınlar genelde gebelik süreçlerinde artmış tiroid hormon dozlarına ihtiyaç duyarlar, bu nedenle gebe oldunduğu öğrenildiğinde tiroid hormonları ve TSH düzeylerinin ölçülmesi önemlidir.Tiroid kan testlerinizin zamanlamasını doktorunuzla görüşmelisiniz ancak genelde her trimesterde en az bir kez (3 ayda 1) olmak üzere kontrol edilir.
“Doğal” Tiroid Hormonları?
Kurutulmuş ve toz haline getirilmiş ”doğal” hayvan tiroidi (Armour®), bireysel aktif tiroid hormonları keşfedilene dek tiroid tedavisinin en yaygın formuydu. Armour®, gıda desteği olarak satılıyorsa yasal, ilaç olarak satılıyorsa yasadışı olarak hala internetten satın alınabilmektedir. Aynı zamanda reçete olarak da mevcuttur. Hayvan tiroidinden elde edilen haplar saflaştırılmış olmadığından, vücutta normalde tiroid bezi dışında bulunmayan hormonlar ve proteinler de içermektedir. Kurutulmuş tiroid hem T4 hem T3 içermektedir ancak hayvanlardaki T4 ve T3 dengesi insanlardakiyle aynı olmadığından hayvan tiroidinden elde edilen haplar insan vücudu için mutlak doğal değildir. Ayrıca T4 ve T3 miktarları kurutulmuş tiroidlerin her parçası için değişebilmektedir, bu da kan tiroid hormon düzeylerini sabit tutmayı zorlaştırmaktadır. Son olarak, ”doğal” ya da kurutulmuş tiroid ilaçlarında dahi, hapı bir arada tutmak için kimyasallar (bağlayıcı maddeler) bulunmaktadır. Yani tamamen doğal değiller. Kurutulmuş hayvan tiroidleri günümüzde çok nadir reçete edilmektedir ve bunların sentetik T4’e herhangi bir üstünlüğü olduğunu gösteren hiçbir kanıt yoktur.
T3?
Tiroid hormonu etkileri yüksek olasılıkla T3 aracılığıyla olmakla beraber, vücutta T3’ün çoğu T4’ün dönüşümünden meydana gelmektedir. T4’ün T3’e dönüşümü hipotiroidi hastalarında normaldir. T3’ün vücuttaki yarı ömrü çok kısadır, T4’ün yarı ömrü ise çok daha uzundur ve böylece düzenli olarak T3 sağlar. Sentetik T3 preparatı (Cytomel®) mevcuttur. Bir tablet Cytomel® aldıktan sonra kısa bir süre için çok yüksek T3 düzeyleri elde edilir ve sonra T3 düzeyleri hızlıca düşer. Bu, T3’ün günde bir kaç kez alınması gerektiği anlamına gelir ve buna rağmen T3 düzeyleri düzgün ve istenilen şekilde ayarlanamaz. Ayrıca, her T3 dozunun ilk alındığı andan hemen sonra sistemde aşırı T3 düzeylerinin oluşmasını önlemek imkansızdır.Yüksek T3 düzeyleri çarpıntı, uykusuzluk ve anksiyete gibi hoş olmayan belirtilere yol açabilmektedir. Yüksek T3 düzeyleri ayrıca kalp ve kemiklere de zarar verebilmektedir. T3 kullanımıyla ilgili diğer bir durum ise vücudun T4’ün T3’e dönüşümünü vücudun ihtiyacına göre T3 sağlayacak şekilde düzenleyememesidir. Sonuç olarak T3’ün hipotiroidi tedavisinde tek başına kullanım endikasyonu yoktur.
Kombine T4 ve T3 Tedavisi?
ABD’de hem T3 hem T4 içeren birkaç preparat mevcuttur (Thyrolar). Kombine T4/T3 preparatları, genelde vücutta doğal olarak üretilenden çok daha fazla T3 içerir. Bu nedenle bunlarda da T3’ün tek başına verilmesiyle aynı yan etkiler olabilmektedir. Ayrıca T3’ün vücuttaki kısa yarı ömrüne rağmen günde bir kez verilmektedir. Özellikle yalnızca T4 alındığında tamamen normal hissetmeyen hastalardaki hipotiroidi tedavisinde, daha düşük düzeylerde T3 içeren T4/T3 kombine preparatlarının günde bir kereden fazla verilmesinin daha iyi bir tedaviyle sonuçlanıp sonuçlanmayacağı düşünülmüştür. Bu durumlarda, T4’e ek olarak Cytomel® verilmektedir.3-6 aylık bir deneme süreci T4 ve T3 kombine tedavisinin yararlı olup olmadığını belirlemek için uygundur.
Normal Tiroid Hormon Düzeylerine Rağmen Hipotiroidi Belirtilerim Varsa Tiroid Hormon Tedavisi Yararlı Olur mu?
Normal tiroid kan düzeyleri olan bazı insanlarda hipotiroidiye benzer belirtiler olabilmektedir. Birçok bilimsel çalışma hipotiroidi belirtilerine benzer belirtiler gösteren normal tiroid fonksiyonu olan hastalarda T4’ün yararlı olup olmayacağını araştırmıştır. Vakaların hiç birinde belirtileri iyileştirmek açısından T4 ve plasebo(etkisiz madde içeren hap) arasında bir fark görülmemiştir.
Benign (İyi Huylu) Tiroid Nodüllerinde ve Guatr’da Tiroid Hormonu Supresyon Tedavisi
Geçmişte, tiroid hormonu supresyon tedavisi benign nodüllerin ve büyümüş tiroid bezlerinin daha fazla büyümesini engellemek için kullanılmaktaydı. Daha güncel kanıtlar bu uygulamanın, dünyanın yeterli iyot alımı olan bölgelerinde (ABD gibi) etkili olmadığını göstermiştir. Üstelik aşırı tiroid hormonu kalp ritm bozuklukları ve kemik kaybı riskini artırabilmektedir. Bu durumda yeterli iyot alan toplumlarda, benign tiroid dokusunun baskılanmasında tiroksin kullanımı yararlıdan çok riskli olmaktadır.
Tiroid Kanseri Tedavisi
Tiroid kanseri ameliyatından sonra, hem alınan tiroid bezinin işlevinin yerine konması hem de geride kalmış olabilecek az miktarda tiroid kanser hücrelerinin çoğalmasının engellenmesi için tiroid hormonu gereklidir (Tiroid Kanseri broşürüne bakınız). Tiroid hormonu supresyon tedavisi tiroid kanseri tedavisinin de önemli bir parçasıdır ve mikroskopik tiroid kanseri hücrelerinin ya da rezidüel tiroid kanserinin büyümesini durdurmada etkilidir. Bu durumda, rezidüel tiroid kanserinin büyümesinin engellenmesindeki yarar; hızlı ve düzensiz kalp ritmi, göğüs ağrısının şiddetlenmesi ve kemik yoğunluğunun azalmasında hafif risk artışından daha ağır basmaktadır. Bir doktorun bu tedaviyi yakından izlemesi gerekmektedir. Günümüzde kanser hastalarında supresyon tedavisinin süresi tartışılmaktadır.
Endokrin Cerrahisi Uzmanı
Prof. Dr. Serkan Teksöz